2021-12-09 » Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania albo nienależytego wykonania przez wierzyciela czynności, bez której świadczenie dłużnika w umowie o roboty budowlane nie może być spełnione. Maksymalna wysokość kary umownej nie musi być
czy w granicach swobody kontraktowania (art. 3531 k.c.) dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za nienależyte wykonanie przez wierzyciela obowiązków wynikających z umowy o roboty budowlane, obejmujących czynności związane z przygotowaniem robót, w postaci określonego procenta wynagrodzenia umownego ...
podstawę prawną miarkowania wierzycielskiej kary umownej?"
podjął uchwałę:
Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania albo nienależytego wykonania przez wierzyciela czynności, bez której świadczenie dłużnika w umowie o roboty budowlane nie może być ...
umownej nie musi być wyrażona w kwocie pieniężnej; wystarczy, że można ją oznaczyć na podstawie umowy i w świetle okoliczności sprawy.
UZASADNIENIE
Powód I.M. wniósł o zasądzenie od P. S ...
zł z ustawowymi odsetkami z tytułu kar umownych, naliczonych w związku ze zwłoką zamawiającego w wykonaniu obowiązków ciążących na nim na podstawie umowy o roboty budowalne.
Pozwany P. S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z ...
ustalił, że dnia 11 kwietnia 2008 r. pozwany jako zamawiający zawarł z powodem jako wykonawcą umowę nr (...), na mocy której powierzył mu wykonanie zgodnie z projektami budowanymi rozbiórki i wyburzeń istniejącego budynku oraz robót żelbetowych w istniejącym i ...
Sanitarnego przy ul. (...) w W.".
Strony określiły terminy realizacji poszczególnych zadań składających się na przedmiot umowy i przyjęły, że wykonawcy przysługiwać będzie wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 1.497.700 zł netto ...
z wyprzedzeniem, zapewnienia wykonawcy szalunków, zapewnienia do dyspozycji wykonawcy żurawia wraz z obsługą.
Według § 11 umowy zamawiający miał zapłacić wykonawcy karę umowną m.in. w razie zwłoki w wykonaniu obowiązków, które na nim ciążą w wysokości 0,2% wynagrodzenia brutto za przedmiot umowy za każdy dzień zwłoki. W ten sam sposób strony określiły podstawy obliczenia kary umownej należnej ...
zwłoki wykonawcy.
Dnia 23 lipca 2008 r. pozwany jako zamawiający zawarł z powodem jako wykonawcą umowę nr (...), na mocy której powierzył mu wykonanie zgodnie z
projektami wykonawczymi murowania, tynków wewnętrznych, podłoży z izolacjami w ramach inwestycji "Rozbudowa i modernizacja siedziby Głównego Inspektoratu Sanitarnego przy ul. (...) w W.". Strony określiły termin realizacji przedmiotu umowy i wstępne wynagrodzenie wykonawcy w kwocie 90.053,81 zł netto, a 1.099.285 ...
powykonawczym. Do obowiązków zamawiającego należało przekazanie frontu robót, ich odbiór i zapłata wynagrodzenia.
Według § 11 umowy wykonawca miał zapłacić zamawiającemu karę umowną w wysokości 0,2% wynagrodzenia uzgodnionego za przedmiot umowy za każdy dzień zwłoki w jej wykonaniu. W ten sam sposób strony określiły podstawy obliczenia kary umownej należnej wykonawcy w razie zwłoki zamawiającego w wykonaniu jego obowiązków.
Zamawiający nienależycie wykonywał obowiązki ciążące na nim na podstawie umowy. Nie przekazał wykonawcy w umówionych terminach całego frontu robót i placu budowy. Czynił to z ...
znaczące krzywizny, co wymusiło zmianę technologii kładzenia tynków. Z uwagi na to, że pozwany nie wykonał w terminie obowiązku montażu okien PCV w budynku i nie zapewnił jego ogrzewania, powód nie ...
mógł wykonywać prac mokrych, ponieważ na zewnątrz panowały ujemne temperatury.
Zawinione przez pozwanego opóźnienie w wykonaniu robót przewidzianych umową nr (...) wyniosło 330 dni, a umową nr 304 - 313 dni.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo uzasadnione. Postawę pozwanego ocenił jako zawinione niewykonanie ciążących na nim zobowiązań, uzasadniające żądanie zapłacenia kary przewidzianej umową (art. 483 k.c.). Za podstawę obliczenia kar umownych obciążających pozwanego w związku z niewykonaniem poszczególnych obowiązków umownych przyjął ustalone okresy zwłoki i procent wynagrodzenia za każdy dzień pozostawania w ...
od pozwanego na rzecz powoda z tego tytułu kwotę 1.205.948,04 zł za nienależyte wykonanie umowy nr 143 i kwotę 688.152,81 zł za nienależyte wykonanie umowy nr (...).
Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 28 lutego 2020 r ...
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Apelacyjny uznał, że wykładnia postanowień zastrzegających kary umowne za niewykonanie umowy przez generalnego wykonawcę, a w szczególności sformułowanie "w razie zwłoki w wykonaniu umowy" - przy uwzględnieniu zgodnego zamiaru stron i celu umowy (art. 65 § 2 k.c.) - wymaga przyjęcia, że strony miały na myśli naruszenie obowiązków generalnego wykonawcy jako wierzyciela związanych z przygotowaniem robót, dostarczeniem sprzętu i materiałów niezbędnych do wykonania umowy przez wykonawcę - dłużnika. Sąd Apelacyjny rozważył, czy naruszenie obowiązków umownych przez wierzyciela może być obwarowane ...
umownymi w rozumieniu art. 483 k.c., czy też postanowienia zastrzegające sankcje pieniężne na wypadek niewykonania przez niego obowiązków umownych należy kwalifikować raczej jako przyjęte na zasadzie swobody kontraktowania (art. 3531 ...
z art. 483 § 1 k.c. wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Jest ono spełnione, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej albo w ...
wątpliwości Sąd Apelacyjny uznał kwestię, czy nieokreślenie maksymalnej kwoty kary umownej za zwłokę wierzyciela w wykonaniu obowiązków niezbędnych do spełnienia świadczenia przez dłużnika, należy uznać za mieszczące się w granicach swobody kontraktowania (art. 3531 k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny zakwalifikował umowę łączącą strony jako umowę o roboty budowlane (art. 647-658 k.c.) i do ustawowej konstrukcji tego typu umowy odniósł rozważania o sposobie rozłożenia uzgodnionych uprawnień i obowiązków obu jej stron oraz o ich znaczeniu dla osiągnięcia celu gospodarczego, do którego dążyły przez zawarcie ocenianej w sprawie umowy.
W świetle art. 647 k.c. przedmiotem umowy o roboty budowlane jest z jednej strony zobowiązanie wykonawcy do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a z
drugiej strony zobowiązanie inwestora do przygotowania ...
in princ. k.c., charakteryzując przedmiot świadczenia wykonawcy, ustawodawca posłużył się określeniem "obiekt", ale samą umowę nazwał umową o roboty budowlane, a nie umową o wykonanie obiektu. Wykonanie umowy o roboty budowlane w zasadzie nigdy nie prowadzi do powstania rzeczy w rozumieniu art. 45 ...
przestrzennym i prawie budowlanym. W orzecznictwie i doktrynie zgodnie przyjmuje się, że zasadniczym kryterium odróżnienia umowy o
dzieło od umowy o roboty budowlane jest ocena realizowanej inwestycji stosownie do wymagań prawa budowlanego, a użyte w ...
którego wykonawca nie może legalnie przystąpić do
spełnienia świadczenia, o które się umówił. Do zawarcia umowy o roboty
budowlane dochodzi zresztą zwykle wtedy, gdy inwestor - ze względu na uzyskane już wcześniej ...
647 in fine k.c. Oczywiście, tę
zdolność może on stracić już w trakcie wykonywania umowy, gdy np. dojdzie do
wzruszenia ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, którą się wcześniej
legitymował. W takim przypadku umowa nie może być wykonywana z przyczyn,
które co do zasady obciążają inwestora.
Stopień skomplikowania obciążających ...
go w umowie o roboty budowlane, a wywiązanie się z innych warunkuje
terminowe osiągnięcie celu umowy. Na wykonawcy ciążą w tym zakresie wyłącznie
obowiązki określone w art. 651 k.c., a ...
dokumentacji,
terenu budowy, maszyn i urządzeń, które - dostarczone przez inwestora - nie
nadają się do prawidłowego wykonania robót, ma obowiązek powiadomić o tym
inwestora, do którego należy usunięcie przeszkód do wykonania umowy.
Niewykonanie tych obowiązków strony mogą uczynić przesłankami odstąpienia od umowy, stosownie do art. 491 k.c. Nie można bowiem oczekiwać, że będą
powiązane węzłem obligacyjnym, gdy przedłuża się stan, w którym nie można
osiągnąć celu gospodarczego umowy z uwagi na postawę kontrahenta.
Kwalifikując zawartą przez strony umowę jako umowę o roboty budowlane Sąd
Apelacyjny nie używa wobec powoda określenia inwestor, lecz generalny
wykonawca i taki status przypisuje mu w świetle umowy, na tle której doszło do
rozstrzyganego sporu. Zgodnie z przytoczoną zasadą swobody umów nie ma ...
tekst
jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1843), ustawodawca objął definicją robót budowlanych zarówno wykonanie jak i zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych określonego typu, tak
samo jak i obiektu budowlanego w rozumieniu zdefiniowanym w tej ...
obowiązku ustawodawca w art. 647 k.c. wspomniał jako o powinności inwestora. Także
w przypadku umowy o roboty budowlane zawieranej w reżimie przepisów o zamówieniach publicznych wykonanie prac projektowych od wykonania obiektu dzielą jednak
postępowania w przedmiocie uzyskania stosownych pozwoleń publicznoprawnych,
koniecznych w procesie inwestycyjnym, a ...
a ramy ich swobody wyznaczają
właściwość (natura) tego stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego.
Zawierając umowę strony nie muszą sztywno trzymać się jej konstrukcji ustawowej. W przytoczonych wyżej granicach mogą wprowadzać ...
je
oceniać na podstawie przepisów o różnych rodzajach umów nazwanych.
Sposób, w jaki dłużnik powinien wykonać zobowiązanie wynika z art. 354 § 1 k.c.; według § 2 tego przepisu w ten sam ...
świadczenia polegającego na działaniu lub zaniechaniu,
a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Powinność spełniania świadczenia
zabezpieczona jest przez stosowne roszczenie przysługujące uprawnionemu do
świadczenia (wierzycielowi) w stosunku do zobowiązanego do jego ...
zaciągnięte przez strony kwalifikuje się jako mieszczące się w zakresie koniecznego
współdziałania z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania (art. 354 § 2 k.c.),
niezwiązanego z długiem w danym stosunku zobowiązaniowym. W umowie o roboty
budowlane ma to być wykonanie obiektu po stronie wykonawcy oraz zapłata
wynagrodzenia po stronie inwestora, przy kwalifikowaniu wszystkich pozostałych jako
obowiązków z zakresu współdziałania w wykonaniu zobowiązania. Do obowiązków z
zakresu współdziałania w wykonaniu zobowiązania zalicza się zatem - wymienione przez
ustawodawcę w art. 486 § 2 k.c. - uchylenie się ...
świadczenie
dłużnika nie może być spełnione bądź odmowę przyjęcia świadczenia.
W złożonych stosunkach obligacyjnych, w umowach łączących w sobie elementy
konstrukcyjne różnych typów umów, wyróżnienie wskazanych wyżej elementów nie jest
proste ...
dysponuje.
W art. 471 k.c. ustawodawca przewidział podstawę do odpowiedzialności
odszkodowawczej za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Przepis zamieszczony został w dziale II - Skutki niewykonania zobowiązań,
tytułu VII - Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania, księgi trzeciej kodeksu
cywilnego - zobowiązania, i - co wynika z przedstawionej wyżej systematyki - znajduje
zastosowanie do ...
tym także do
zobowiązań umownych. Odpowiedzialność tę może uzasadniać każda forma naruszenia
zobowiązania wynikającego z umowy, jeśli tylko może ona wywołać u kontrahenta
podlegającą naprawieniu szkodę, rozumianą zgodnie z art. 361 k.c. Dotyczy to tak
zobowiązań do spełnienia świadczeń zabezpieczonych w relacji umownej roszczeniem o ich efektywne wykonanie, jak i zobowiązań kwalifikowanych jako zobowiązania z zakresu
współdziałania z dłużnikiem w wykonaniu jego zobowiązania, o czym wyraźnie stanowi art. 486 § 1 k.c. wskazujący na ich zabezpieczenie sankcją odszkodowawczą. W umowach
wzajemnych, w których strony zobowiązują się do wymiany świadczeń, obie są wobec
siebie wierzycielami i ...
zainteresowanych co do tego, jak ma być ukształtowany odszkodowawczy stosunek prawny między nimi. Już zawierając umowę jej strony mogą bowiem określić dostrzegane przez nie zagrożenia dla ich sytuacji prawnej, które powstaną, gdy kontrahent nie wykona przyjętych na siebie obowiązków oraz wskazać na zdarzenia naruszające zobowiązania zaciągnięte przez kontrahenta, które uznają za potencjale źródło własnej szkody, nie zawsze związanej wprost i wyłącznie z zawartą umową i zdarzeniami dotyczącymi jej wykonania.
W art. 483 § 1 k.c. ustawodawca stworzył podstawę ku temu, by strony w
umowie zastrzegały, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy będącej karą umowną. W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu ...
surogat odszkodowania, co należy rozumieć w ten sposób, iż przez jej zastrzeżenie strony przy zawarciu umowy określają z góry wysokość należnego wierzycielowi odszkodowania na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika i to odszkodowanie w postaci kary umownej kompensuje wszystkie negatywne dla wierzyciela ...
ze stanu naruszenia zobowiązania.
Wśród funkcji kar umownych w nauce i orzecznictwie wymienia się stymulującą wykonanie zobowiązania, represyjną, związaną z sankcjonowaniem naruszenia zobowiązania oraz kompensacyjną, polegającą na naprawieniu szkody wyrządzonej tego rodzaju działaniem. Strony umowy mogą kształtować system zastrzeżonych w niej kar na tyle swobodnie, że przez ich konstrukcję samodzielnie ...
art. 483 § 1 k.c. wyłącznie do zobowiązania do spełnienia świadczenia głównego dla danego typu umowy, zabezpieczonego roszczeniem o jej wykonanie. W orzecznictwie nie ma już wątpliwości co do tego, że karą umowną może być przez strony obwarowana sytuacja opóźnienia się przez którąś z nich z wykonaniem pewnych obowiązków niepieniężnych, jak i wreszcie sytuacja, gdy zachowanie którejś z nich usprawiedliwi złożenie przez drugą oświadczenia o odstąpieniu od umowy, które może być motywowane naruszeniem obowiązków współdziałania w wykonaniu zobowiązania (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12 ...
sytuacja zwłoki wierzyciela, rozumianej stosownie do art. 486 § 2 k.c. i dotyczącej czynności, bez wykonania których świadczenie dłużnika nie może być spełnione. Możliwe jest zatem także zastosowanie art. 483 § 1 ...
w odniesieniu do działań kwalifikowanych jako mieszczące się w zakresie współdziałania z kontrahentem w celu wykonania jego zobowiązania. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 11 grudnia 2018 r., IV ...
zapewne podobne, jeśli nie identyczne, jak przyjęte dla kary umownej.
Kara umowna należy się stronie umowy w zastrzeżonej wysokości w związku z przewidzianym w umowie przypadkiem naruszenia zobowiązania przez jej kontrahenta ...
okoliczności, za które kontrahent ponosi odpowiedzialność, czyli - w braku odmiennych unormowań prawnych lub uzgodnień - gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego wynika z niezachowania przez niego należytej staranności (art. 472 k.c.). Zastrzegając w umowie system kar, jej strony muszą określić, do jakich zdarzeń szkodzących mających związek z ich zachowaniem, stanami i sytuacjami powstającymi przy wykonaniu umowy odnoszą obowiązek zapłacenia konkretnej kary. W ten sposób mogą być sankcjonowane między stronami wszystkie ich zachowania podejmowane w związku z wykonywaniem umowy, mogące prowadzić do jej niewykonania lub nienależytego wykonania, za wyjątkiem tylko obowiązku spełnienia świadczeń pieniężnych na rzecz kontrahenta. Strony mogą także - w granicach ...
nie jako jej główne świadczenie, lecz jako zobowiązania z zakresu współdziałania z kontrahentem w celu wykonania ciążącego na nim zobowiązania, sprawia, że także w odniesieniu do tych kar sąd może skorzystać ...
dużą swobodę w oznaczeniu przez nie zdarzeń, w związku z zaistnieniem których na gruncie konkretnej umowy uzasadnione będzie zażądanie kary umownej, jak i w oznaczeniu metody obliczania kar umownych odnoszących się ...
z rozmaitymi postaciami naruszenia zobowiązania muszą być na tyle precyzyjne, by ułatwiały kompensowanie szkód, stymulowały wykonanie zobowiązań, sankcjonowały ich naruszenia, a także przyspieszały rozliczenia w obrocie prawnym, a nie stanowiły zarzewia dodatkowych jeszcze sporów. Strony zawierają umowę po to, by swoje interesy zaspokoić przez działania nakierowane na poczet osiągniecia jej celu i ...
infinitum. Ta reguła dotyczy także zobowiązań, o których powstaniu rozstrzyga ustawa i roszczeń zabezpieczających ich wykonanie. Ustawodawca wygasza je albo odwołując się do terminów zawitych albo przez stworzenie zobowiązanym warunków do ...
naruszeniem zobowiązania powstają nie wcześniej niż sama szkoda uprawnionego. Nie ma jednak przeszkód, by strony umowy uczyniły pewne spowodowane przez kontrahenta zdarzenie lub stan, o którym przewidują, że będzie negatywnie oddziaływało ...
umowny łączący strony. Ocen w tym zakresie trzeba dokonywać ad casu, a same strony, zawierając umowę, powinny przewidywać rozmaite, związane z jej wykonaniem sytuacje, uwzględniając specyfikę zobowiązań, które zaciągnęły.
Za niedopuszczalną w orzecznictwie trafnie uznano sytuację, w której ...
umownej jest spełnione, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej, albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości.
W orzecznictwie zaakceptowano metodę określenia kary umownej nie ...
jednoznaczne przytoczenie podstaw do finalnego obliczenia tej wysokości, jasnego dla stron już w momencie zawierania umowy albo przez ustalenie mechanizmu, którego zastosowanie da określony wynik kwotowy. W tym drugim przypadku, o ...
o tyle pozostałe parametry pozwalające na obliczenie wysokości kary powinny być oznaczalne już przy zawarciu umowy.
Trzeba jednak zaakcentować, że dalej idące wymagania co do techniki zastrzeżenia kar umownych mogą wynikać ...
w art. 436 pkt 3 p.z.p. z 2021 r. ustawodawca wśród wymagań stawianych umowom zawieranym w reżimie zamówień publicznych wymienił oznaczenie łącznej maksymalnej wysokości kar umownych, których mogą dochodzić ...
