UZASADNIENIE

Pozwem skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W., J .spółka akcyjna z siedzibą w M. w Grecji wniosła o zasądzenie: kwoty 109 114 125,45 zł, na którą składały się: kwota 83 247 493,32 zł tytułem zapłaty za prace wykonane i koszty poniesione przez powódkę w okresie przedłużenia realizacji umowy z dnia 30 maja 2008 roku; kwota 4 446 304,86 zł tytułem zapłaty za roboty wykonane przez powódkę w ramach umowy z dnia 30 maja 2008 roku i dotychczas nierozliczone prawidłowo przez pozwanego; kwota 21 420 327,27 zł tytułem skapitalizowanych odsetek na dzień wniesienia pozwu. Ponadto, pozwana żądała od dochodzonych kwot dalszych odsetek od dnia następującego po dniu wniesieniu pozwu.

Wyrokiem z dnia 26 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo. Między innymi ustalił, że w dniu 30 maja 2008 roku strony zawarły umowę o roboty budowlane, której przedmiotem było wybudowanie węzła "S." na skrzyżowaniu autostrad A-l i A-4 w km 517 + 980,04. Pozwany ogłosił przetarg w dniu 10 sierpnia 2007 roku. Stosunek umowny kształtowały następujące elementy: dokument umowy z dnia 30 maja 2008 r., wniosek powódki - jako wykonawcy o dopuszczenie do udziału w postępowaniu przetargowym wraz załącznikami; oferta powódki, jako wykonawcy z dnia 31 stycznia 2008 roku; Szczególne Warunki Kontraktu; "Warunki kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych, projektowanych przez zamawiającego" - tłumaczenie wydania FIDIC 1999 (dalej: "OWK"); Instrukcja dla Wykonawców - Tom I Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia; Specyfikacje techniczne; Dokumentacja projektowa. W czasie wykonania umowy strony we wzajemnych kontaktach określały te dokumenty łącznie mianem "Kontrakt".

Umowa została zawarta na podstawie oferty powódki złożonej w przetargu ograniczonym, w którym zaoferowała ona wykonanie przedmiotu zamówienia, zgodnie z załączonym do oferty powódki kosztorysem ofertowym. Kosztorys ten zawierał stawki wynagrodzenia proponowane przez powódkę za poszczególne elementy robót. Kosztorys został przygotowany przez powódkę zgodnie z wymaganiami pozwanego zawartymi w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) i zgodnie z dostarczonym przez pozwanego przedmiarem robót. Zgodnie z Warunkiem 14.1 (d) Warunków Szczególnych Kontraktu powódka złożyła dodatkowo Inżynierowi Kontraktu szczegółowe kalkulacje cen jednostkowych dla wszystkich pozycji kosztorysu ofertowego, który zaakceptował tę kalkulację. Zgodnie z ust. 4 umowy, pozwany zobowiązał się zapłacić powódce za wykonanie robót "Cenę Kontraktową". Oznaczała ona cenę określoną w warunku 14.1 OWK i obejmować miała wszelkie korekty dokonane w sposób przewidziany Kontraktem. Powinna ona zostać ustalona zgodnie z warunkiem 12.3 OWK. Klauzule 12.2 i 12.1 OWK regulowały sposób ustalenia ceny w oparciu o rzeczywiste obmiary robót i stawki/ceny/ za te roboty wynikającej z Kosztorysu ofertowego powódki i Szczegółowej Kalkulacji Cen Jednostkowych.

Cena Kontraktowa została ustalona w walucie polskiej. Klauzula 14.15 Warunków Szczególnych odsyłała w tym zakresie do Załącznika do Oferty, z którego wynika, że płatności miały być wykonywane w walucie polskiej na rachunek powódki. W ustępie 4.1 umowy strony uzgodniły, że "Zaakceptowana Kwota Kontraktowa" zgodnie z Ofertą Wykonawcy wynosi 699 206 447,98 złotych plus 22% podatek VAT 153 825 418,56 złotych, co łącznie stanowi kwotę brutto 853 031 866,54 złotych, a "maksymalna wartość zobowiązania " wynosi 110% ceny brutto podanej w umowie.

Zgodnie z ustępem 5 umowy z dnia 30 maja 2008 roku, powódka zobowiązała się do wykonania robót objętych kontraktem w terminie 14 miesięcy od daty rozpoczęcia robót, przy czym do realizacji umowy nie był wliczany okres między dniem 15 grudnia a dniem 15 marca każdego roku. Datą rozpoczęcia był dzień 30 czerwca 2008 roku, co oznaczało, że datą zakończenia robót według stanu na dzień podpisania umowy miał być dzień 30 listopada 2009 roku. Okres ten był zwany "Pierwotnym Czasem na Ukończenie". Powódka rozpoczęła wykonywanie robót w terminie. Od początku realizacji Kontraktu ujawniły się okoliczności, które powodowały opóźnienia w realizacji prac przez powódkę.

W trakcie realizacji kontrakt podlegał kilku zmianom, czego rezultatem były aneksy do umowy. Aneksem nr 2 z dnia 20 listopada 2009 roku zmieniono pkt 5 umowy wydłużając termin realizacji umowy o 92 dni, tj. do dnia 31 maja 2010 roku. Przyczyną jego zawarcia było uznanie przez pozwanego roszczeń powódki zawartych w skumulowanym wniosku roszczeniowym, opartych na zaistnieniu przyczyn, które uniemożliwiły powódce dotrzymanie "Pierwotnego Czasu na Ukończenie". W okresie od lipca 2008 powódka zgłosiła pozwanej między innymi wystąpienie następujących okoliczności powodujących opóźnienia w realizowanych pracach: niewłaściwe przygotowanie inwestycji przez pozwanego w zakresie zapewnienia dostępu do placu budowy i spowodowanej przez to zwłoki w przekazaniu powódce części działek stanowiących plan budowy; wadliwe przygotowanie

przez pozwanego dokumentacji branżowej i zwłoka pozwanego w jej przekazywaniu; nieprawidłowe przygotowanie przez pozwanego dokumentacji i organizacji inwestycji w zakresie budowy kanalizacji, co skutkowało opóźnieniem w uzyskaniu zgody na wpięcie wodociągów Wp1 oraz Wp2; odkrycie kolizji przepustu PDR 5.8 z gazociągiem DN400 w rejonie ulicy Granicznej; nieprawidłowe przygotowanie dokumentacji technicznej przez pozwanego i niezapewnienie przez niego dostępu do całości terenu budowy skutkujące opóźnieniem w wykonaniu robót przy stacji redukcyjno-pomiarowej gazu, z przyczyn leżących po stronie pozwanej; nieprawidłowe przygotowanie dokumentacji projektowej przez pozwanego,

co spowodowało opóźnienia w przebudowie kanalizacji deszczowej; nieprawidłowe przygotowanie inwestycji przez pozwanego i niezapewnienie dostępu do działek spółki C. Sp. z o.o.; nieprawidłowe przygotowanie dokumentacji projektowej przez pozwanego, które spowodowało opóźnienia w wykonaniu robót polegających na przebudowie przejazdu pod DK44; nieprawidłowe przygotowanie przez pozwanego dokumentacji projektowej, co do obiektu WD-467a i WD-464 skutkujące opóźnieniem w realizacji robót na tym obiekcie; opóźnienie w realizacji prac na obiekcie WD-467b z przyczyn leżących po stronie pozwanej.

Na żądanie inżyniera kontraktu powódka przygotowała zbiorcze podsumowanie zgłoszonych roszczeń w postaci "Skumulowanego Wniosku Roszczeniowego". Został on złożony przez powódkę pozwanemu w dniu 6 lipca 2009 roku. W tym wniosku, powódka oprócz powołania wskazanych okoliczności, wniosła o: wydłużenie czasu na ukończenie o okres 246 dni oraz pokrycie należnych powódce, jako wykonawcy z tego tytułu kosztów w kwocie 117 936 053,21 zł (koszty te stanowiły oszacowanie dodatkowych kosztów, jakie powódka będzie zmuszona ponieść w okresie przedłużenia czasu na ukończenie nieuwzględnione w cenie kontraktowej).

Po podpisaniu aneksu nr 2 na budowie prowadzonej przez powódkę miały miejsce zdarzenia, które spowodowały dalsze opóźnienia w pracach. Pismem z dnia 16 marca 2010 roku powódka poinformowała inżyniera kontraktu o wyjątkowo niesprzyjających warunkach pogodowych, które uniemożliwiają prawidłowe prowadzenie prac budowlanych. Powódka przedstawiła również inżynierowi ekspertyzę potwierdzającą wystąpienie nadzwyczajnych warunków atmosferycznych. Od dnia 14 maja 2010 roku na terenie budowy wystąpiły kolejne nadzwyczajne okoliczności - długotrwałe i obfite opady, które spowodowały przekroczenie stanu alarmowego rzeki Kłodnica znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie budowy i lokalne podtopienia miejsc prowadzonych robót. Było to powodem podpisania przez strony w dniu 31 maja 2010 roku aneksu nr 3 do umowy, na mocy którego powódce udzielono dodatkowego czasu na ukończenie na podstawie warunku 19.4(a) OWK, tj. z powodu zaistnienia okoliczności o charakterze siły wyższej (nadzwyczajne opady i powódź, jakie miały miejsce w miesiącach maj i czerwiec 2010 roku.) Z tych względów, nowy termin na ukończenie robót ustalono na dzień 15 lipca 2010 r. Uwzględniał on dodatkowe 45 dni przedłużenia.

Powódka zakończyła wykonanie robót w czasie na ukończenie przewidzianym aneksem nr 3 do umowy. W dniu 17 listopada 2011 roku po upływie okresu zgłaszania wad inżynier kontraktu wydał powódce świadectwo wykonania.

W świetle tych ustaleń, Sąd Okręgowy uznał roszczenia powódki w całości za nieuzasadnione, ze względu na skuteczne, jego zdaniem, umowne ograniczenie odpowiedzialności pozwanego zawarte w szczegółowych warunkach kontraktu przez wyłączenie między innymi stosowania punktów (b) klauzul 1.9 i 2.1 OWK.

Wskazał, że plac budowy miał zostać przekazany wykonawcy w terminie 30 dni od daty podpisania umowy, a czynności związane z przekazaniem wykonawcy placu budowy zostały dokonane w dniach 17 i 23 czerwca 2008 roku, przy czym strony w protokole dokumentującym dokonanie tych czynności wskazały w pkt 1, że przekazanie placu budowy następuje z uwzględnieniem możliwości dostępu do terenu zgodnie z załączonym wykazem nr 3, w którym wymieniono działki nie znajdujące się w dacie sporządzenia protokołu w dyspozycji Skarbu Państwa.

Stwierdził, że czynności konieczne do uzyskania prawa i faktycznej możliwości dysponowania wszystkimi działkami, na których miały być prowadzone roboty budowlane związane z realizacją węzła S. zostały przez zamawiającego podjęte jeszcze przed uprawomocnieniem się decyzji lokalizacyjnej, tj. przed dniem 24 października 2006 roku. Prowadzone czynności postępowały bardzo sprawnie, a w chwili podjęcia decyzji o ogłoszeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na budowę węzła S. proces pozyskiwania przez zamawiającego koniecznego terenu był już bardzo mocno zaawansowany. Ocenił, że zamawiający miał więc wszelkie podstawy, aby uważać, iż najpóźniej we wskazanym w umowie terminie przekazania placu budowy będzie dysponował wszystkimi potrzebnymi 300 działkami. W dniu przekazania placu budowy zamawiający nie dysponował 29 działkami, przy czym jedynie 5 spośród nieprzekazanych w terminie działek było związanych z robotami znajdującymi się na ścieżce krytycznej.

Wskazał, że zamawiający w terminie podanym w załączniku do oferty, zobowiązał się dać wykonawcy prawo dostępu do wszystkich części placu budowy i użytkowania ich. (...). "jeżeli wykonawca dozna uszczerbku przez opóźnienie, czy też poniesie koszt w wyniku niedopełnienia przez Zamawiającego przekazania prawa lub władania Terenem Budowy w odpowiednim czasie, to Wykonawca powiadomi o tym Inżyniera i będzie uprawniony na mocy klauzuli 20. 1 [Roszczenia wykonawcy] do: (a) przedłużenia czasu z powodu takiego opóźnienia, na mocy klauli 8.4 [Przedłużenie Czasu na Ukończenie], jeśli ukończenie jest lub zostanie opóźnione przewiduje się, że będzie opóźnione, oraz (b) zapłaty za taki Koszt plus umiarkowany zysk, które należy włączyć do Ceny Kontraktowej". Przytoczył też klauzulę szczególnych warunków kontraktu, modyfikującą treść klauzuli 2.1 OWK stwierdzając, że strony uzgodniły, iż "Punkt (b) nie ma zastosowania".

Wyraził pogląd, że tym samym, strony działając na podstawie przysługującej im swobody kontraktowania, w zakresie dopuszczonym przepisami kodeksu cywilnego, dokonały umownej modyfikacji zasad kompensacji szkód poniesionych ewentualnie przez wykonawcę w związku z opóźnionym przekazaniem placu budowy. Z tego względu nie podzielił stanowiska strony powodowej, że wykreślony pkt (b) klauzuli 2.1 OWK dotyczył jedynie wynagrodzenia, jakie należne byłoby wykonawcy w razie zaistnienia określonych w niej okoliczności.

Podkreślił, że klauzula 2.1 umowy stron dotyczy zatem jednego z podstawowych obowiązków, jakie ustawodawca na podstawie art. 647 k.c. nałożył na inwestora w ramach umowy o roboty budowlane, tj. przekazania placu budowy, gdyż reguluje skutki zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy kodeksu cywilnego wiążą odpowiedzialność odszkodowawczą po stronie inwestora, przy czym wyraził zapatrywanie, iż dopuszczalny zakres jej modyfikacji wynika z art. 473 k.c. oraz 361 k.c. To powoduje, że jakiekolwiek kwoty należne ewentualnie wykonawcy na podstawie analizowanej klauzuli nie mogą stanowić części przysługującego mu z tytułu wykonania robót budowlanych wynagrodzenia. W rezultacie doszedł do wniosku, że dokonując wykreślenia podpunktu (b) w klauzuli 2.1 OWK strony dokonały umownego ograniczenia odpowiedzialności kontaktowej zamawiającego za objęte nią zdarzenia, tj. za opóźnione przekazanie placu budowy, co jest dopuszczalne w świetle art. 473 k.c.

Sąd Okręgowy podniósł jednocześnie, że strona powodowa nie zdołała wykazać (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.), iż po stronie Skarbu Państwa doszło do zatajenia przed oferentami informacji o braku dostępu do części działek wchodzących w skład placu budowy. W rezultacie przyjął, że nie doszło do umyślnego wyrządzenia szkody powódce. W związku z tym zarzutem powódki podniósł, że powodowa spółka jest profesjonalistą, co powoduje, że do podejmowanych przez nią działań należy przykładać miarę staranności odpowiadającą profesjonalnemu charakterowi działalności. Wyraził zapatrywanie, że przez pryzmat takiej staranności należy oceniać również świadomość powódki odnośnie skutków prawnych wyłączenia w umowie zastosowania niektórych klauzul Warunków Ogólnych Kontraktu, w tym wpływu takich wyłączeń na możliwości późniejszego dochodzenia roszczeń powstałych w związku z wykonaniem umowy.

Ponadto zwrócił uwagę, że w razie jakichkolwiek wątpliwości, co do treści SIWZ na wykonawcy ciąży obowiązek zwrócenia się do zamawiającego o wyjaśnienie treści budzących wątpliwości postanowień. Zaniechanie wykonania tego obowiązku może być podstawą zarzucenia wykonawcy niedochowania należytej staranności wymaganej od przedsiębiorcy przez art. 355 § 2 k.c., co musi pociągać za sobą brak możliwości powoływania się następnie na takie ewentualne wątpliwości (por. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 r., IV CSK 626/13, LEX nr 1491332). Podkreślił ponadto, że wcześniej powódka realizowała w Polsce podobne inwestycje, a zatem miała świadomość treści i znaczenia zawieranych w tamtym czasie umów.

Zauważył, że termin realizacji inwestycji został ponownie przesunięty na mocy zawartego w dniu 31 maja 2010 roku aneksu nr 3 do umowy, w którym strony wyraźnie wskazały, iż "w związku z wystąpieniem na terenie budowy w okresie realizacji robót "siły wyższej - powodzi" oraz "niekorzystnych warunków atmosferycznych" ukończenie robót w terminie przewidzianym w umowie z dnia 30 maja 2008 r. zmienionym aneksem nr 2 z dnia 20 listopada 2009 r. okazało się niemożliwe. Podkreślił, że uwzględniając to postanowienie, zgodnie z klauzulą 19.4 (a) w związku klauzulą 8.4 (b) oraz zgodnie z klauzulą 8.4 (c) OWK zamawiający uznał uprawnienie wykonawcy jedynie do przedłużenia z tego powodu czasu na ukończenie robót. Podniósł w związku z tym, że strony wskazały więc wyraźnie jakie przyczyny stały się podstawą uzgodnionego przedłużenia czasu na ukończenie inwestycji. Podkreślił, że wśród wymienionych w aneksie nr 3 podstaw kontraktowych uzgodnionego przedłużenia powołana została przede wszystkim klauzula 19.4 OWK dotycząca siły wyższej. Zwrócił uwagę, że klęski żywiołowe, a więc między innymi powódź, jaka miała miejsce w 2010 roku, objęte są punktem (V) definicji siły wyższej; z kolei w klauzuli 19.4 (b), która, co do zasady, stanowi podstawę do zwrotu kosztów poniesionych w związku z okolicznościami siły wyższej przewidziana jest rekompensata finansowa wyłącznie za zdarzenia wskazane w pkt. od (I) do (IV), a więc z wyłączeniem okoliczności stanowiących klęski żywiołowe.

Wskazał, że drugą z uzgodnionych przez strony podstaw przedłużenia czasu na ukończenie, na podstawie postanowień aneksu nr 3 było postanowienie klauzuli 8.4 (c) OWK, zgodnie z którą "Wykonawca jest uprawniony, z uwzględnieniem klauzuli 20.1 OWK [Roszczenia Wykonawcy] do przedłużenia Czasu na Ukończenie, jeśli i w takim zakresie, w jakim ukończenie dla celów klauzuli 10.1 OWK [Przejęcie Robót i Odcinków] jest, lub przewiduje się, że będzie, opóźnione z któregokolwiek z następujących powodów:(...)(c) wyjątkowo niesprzyjające warunki klimatyczne,(...)". Wskazał, że klauzula 8.4 (c) OWK, która zgodną wolą stron stała się podstawą przyznanego Wykonawcy przedłużenia terminu w aneksie nr 3, nie przewiduje prawa do otrzymania zwrotu kosztów w związku z zaistnieniem wskazanych w niej okoliczności.

W rezultacie Sąd Okręgowy uznał, że na skutek zawartych w kontrakcie wyłączeń wykonawca, w razie napotkania w trakcie realizacji robót: 1) utrudnień w dostępie do placu budowy (klauzula 2.1 OWK); 2) okoliczności siły wyższej w postaci klęsk żywiołowych (klauzula 19.1 (V) OWK), 3) opóźnienia w dostarczeniu mu dokumentacji technicznej (klauzula 1.9 OWK), oraz 4) wyjątkowo niesprzyjających warunków klimatycznych (klauzula 8.4 (c) OWK), które stały się podstawą uzgodnionego przez nie przedłużenia wykonania inwestycji, uprawniony był wyłącznie do przedłużenia "Czasu na Ukończenie". Jego zdaniem, strony zdecydowały więc, że przyznana wykonawcy ochrona w przypadku zaistnienia okoliczności objętych wymienionymi klauzulami polega na odpowiednim przedłużeniu czasu na ukończenie, bez zwrotu koszów związanych z tymi zdarzeniami. W konsekwencji, brak jest podstaw - jego zdaniem - do przyznania wykonawcy jakichkolwiek płatności z tytułu przedłużenia czasu na ukończenie zgodnie z postanowieniami aneksu nr 2 oraz aneksu nr 3 do umowy.

Na skutek apelacji powódki, Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z dnia 6 września 2016 r. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądził od Skarbu Państwa na rzecz powódki kwotę 3 558 141,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty i oddalił apelację w pozostałej części.

Wskazał, że wbrew licznym zarzutom kwestionującym zarówno ocenę dowodów przeprowadzoną przez Sąd Okręgowy, jak i treść wydanych przez ten sąd postanowień dowodowych oddalających wnioski o prowadzenie dowodów z opinii biegłych, stan faktyczny ustalony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym jest prawidłowy. Wyraził pogląd, że modyfikacja klauzuli 2.1. OWK polegała na tym, iż strony umowy w szczególnych warunkach kontraktu postanowiły, że punkt (b) klauzuli OWK, dotyczący roszczeń wykonawcy o zapłatę zwrotu kosztów i odszkodowania na skutek przedłużenia czasu na ukończenie, nie będzie miał zastosowania (SWK: t. XXXIII, k. 6497). W rezultacie uznał, że na skutek dokonanej modyfikacji, zgodnie z klauzulą 2.1. OWK, w wypadku opóźnienia w przekazaniu wykonawcy całego terenu budowy, wykonawcy przysługiwało jedynie roszczenie o wydłużenie czasu realizacji umowy, gdyż roszczenie odszkodowawcze z tego tytułu, a także roszczenia o zwrot kosztów poniesionych na skutek opóźnienia inwestora w przekazaniu terenu budowy zostały przez strony umownie wyłączone.

Stwierdził, że analogiczne rozwiązanie strony przyjęły w odniesieniu do zdarzeń polegających na opóźnieniu w przekazaniu wykonawcy dokumentacji projektowej. Również w tym wypadku (klauzula 1.9 OWK) roszczenia o zwrot kosztów powstałych na skutek tego opóźnienia została wyłączona poprzez postanowienie zawarte w szczególnych warunkach kontraktu (została zmodyfikowana w ten sam sposób, że pkt b obejmujący roszczenia o zwrot kosztów powstałych po stronie wykonawcy na skutek opóźnienia w przekazaniu dokumentacji projektowej został wyłączony (SWK: t. XXXIII, k. 6496).

Podkreślił, że trafnie Sąd Okręgowy uznał, iż taki sposób uregulowania przez strony rozkładu ryzyka kontraktowego związanego z możliwymi opóźnieniami powstałymi na skutek nieprzekazania w terminie wykonawcy całego terenu budowy oraz opóźnieniami w przekazaniu dokumentacji projektowej jest dopuszczalny i mieści się w zakresie kompetencji stron wynikających z zasady swobody umów (art. 3531 k.c.). Podniósł, że nie można w szczególności uznać, iż modyfikacja odpowiedzialności pozwanego w tym zakresie pozostaje w sprzeczności z kognitywnymi regulacjami ustawowymi, czy też zasadami słuszności (zasadami współżycia społecznego). Jego zdaniem, nie można również uznać, że wyłączenie szeroko rozumianych roszczeń odszkodowawczych powoda w tym zakresie sprzeciwia się właściwości (naturze) stosunku umownego łączącego strony. Ocenił, że trafnie w tym zakresie Sąd Okręgowy uwzględnił zarówno profesjonalny charakter działalności powódki, jak i przebieg procedury przetargowej prowadzącej do zawarcia kontraktu łączącego strony.

Wskazał, że ani treść przywołanych przez skarżącego w apelacji dokumentów, ani treść zeznań wskazanych świadków, nie świadczą o tym, iż strony nadały tym modyfikacjom inne znaczenie aniżeli przyjęte przez Sąd Okręgowy, ani też, iż w toku wykonywania umowy, strony zgodnie odstąpiły od skutków prawnych wynikających z tych modyfikacji. Stwierdził, że dokonana w świetle tych dyrektyw wykładnia oświadczeń woli stron modyfikujących klauzule 1.9 i 2.1. OWK, przez pominięcie roszczeń odszkodowawczych wykonawcy (powódki) w wypadku zajścia zdarzeń opisanych w tych klauzulach prowadzi do wniosku, iż celem i sensem tych modyfikacji było wyłączenie odpowiedzialności majątkowej pozwanego jako takiej (dalszego wynagrodzenia i odszkodowania kontraktowego). W rezultacie uznał, że bezzasadny okazał się zarzut naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c.

Nie podzielił też zarzutu skarżącej, że przewidziane przez strony ograniczenie odpowiedzialności pozwanego pozostawało w sprzeczności z naturą umowy łączącej strony i tym samym z mocy art. 58 § 1 i 2 k.c. powinno zostać uznane za nieważne. Wskazał, że wbrew wywodom apelacji sens modyfikacji klauzul 1.9 i 2.1. OWK nie skutkował zwolnieniem pozwanego z określonych w art. 647 k.c. obowiązków przekazania wykonawcy terenu budowy i dostarczenia niewadliwego projektu. Klauzule te bowiem ograniczały jedynie odpowiedzialność pozwanego za skutki opóźnienia (zwłoki) w wykonaniu tych obowiązków przez wyłączenie obowiązków finansowych. Podniósł, że w obrocie obustronnie profesjonalnym, zakresy autonomii przynależnej stronom, a tym samym granice swobody umów, są zasadniczo szersze aniżeli w wypadku obrotu mieszanego, a więc umów zawieranych z udziałem konsumentów. W rezultacie uznał za niezasadne te zarzuty skarżącej, które opierały się na tezie, co do braku równowagi kontraktowej stron i wskazywały na pokrzywdzenie strony powodowej oraz na sprzeczność działań pozwanego z zasadami słuszności (współżycia społecznego).

Doszedł do wniosku, że główną i zasadniczą przyczyną opóźnienia w wykonaniu prac przez wykonawcę było opóźnienie w przekazaniu części działek stanowiących teren budowy. Pozostałe zaś okoliczności wskazywane we wniosku roszczeniowym stanowiły, jego zdaniem, jedynie współprzyczyny, których wpływ na zaistniałe opóźnienie został pochłonięty przez przyczynę zasadniczą, to jest opóźnienie w przekazaniu całego terenu budowy. Stwierdził, że nawet gdyby pozostałe przyczyny nie wystąpiły, i tak opóźnienie powoda w realizacji umowy wynosiłyby ten sam okres z uwagi na wystąpienie przyczyny zasadniczej. W rezultacie, odwołując się do unormowania zawartego w art. 361 § 1 k.c. uznał, że nie jest możliwe przypisanie pozwanemu odpowiedzialności za szkody związane z wystąpieniem tych zdarzeń.

Potwierdził stanowisko Sądu Okręgowego, że strona powodowa nie udowodniła, aby opóźnienie w przekazaniu wszystkich działek stanowiących teren budowy nastąpiło na skutek umyślnego działania pozwanego, tudzież aby pozwany celowo zataił fakt, iż nastąpi opóźnienie w przekazaniu stronie powodowej całego terenu budowy i tym samym umyślnie wyrządził skarżącemu szkodę. Wskazał, że w świetle prawidłowych ustaleń nie budzi wątpliwości okoliczność, iż w chwili zawarcia umowy, nie wszystkie działki obejmujące teren planowanej budowy były już we władaniu pozwanego; w stosunku do niektórych z nich toczyły się nadal bowiem postępowania administracyjne zmierzające do ich wywłaszczenia. Stwierdził, że przywołane przez skarżącego okoliczności i dowody pozwalają jedynie na postawienie pozwanemu zarzutu, że dochowując należytej staranności powinien był on przewidywać i liczyć się z tym, iż w terminie umówionym nie będzie w stanie wywiązać się z zawartej z powodem umowy i przekazać wszystkich działek stanowiących teren planowanej inwestycji. W efekcie, jego zdaniem, działanie pozwanego skutkujące naruszeniem postanowień umowy miało charakter, co najwyżej niedbalstwa. Stwierdził, że trafnie okoliczność ta została oceniona przez Sąd Okręgowy, pomimo wadliwie użytego w tym zakresie sformułowania "o winie nieumyślnej z zamiarem ewentualnym", co potraktował jako oczywistą pomyłkę. W efekcie za niezasadny uznał również zarzut naruszenia art. 471 w zw. z art. 473 § 1 i 2 k.c. w kontekście niedopuszczalności ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną umyślnie .

Sąd Apelacyjny podniósł także, że bezzasadnie skarżąca zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 415 k.c. i dalszych przepisów dotyczących zasad i przesłanek odpowiedzialności deliktowej (zarzut nr 14). Wyraził zapatrywanie, że oceny tej nie zmienia wynikająca wprost z art. 443 k.c. możliwość kumulatywnego zbiegu roszczeń z tytułu odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej. Ocenił, że działania pozwanego będące podstawą roszczeń strony powodowej mogły stanowić jedynie nienależyte wykonanie obowiązków wynikających z umowy zawartej pomiędzy stronami. Wskazał, że zgodnie z prawidłowym stanowiskiem Sądu Okręgowego, strony umowy wyłączyły prawo wykonawcy do żądania zwrotu jakichkolwiek kosztów poniesionych w związku z zaistnieniem którejkolwiek z okoliczności stanowiących podstawę przedłużenia umowy w oparciu o aneksy nr 2 i 3 i tym samym podnoszone przez skarżącego związane z tymi okolicznościami roszczenia - w tym waloryzacji tych kosztów (art. 357`1 k.c.), uznał również za niezasadne.

Za trafne uznał natomiast zarzuty skarżącej oznaczone w apelacji nr 1 i 2. Wskazał, że wskazane powyżej wyłączenia umowne odnoszą się do wszelkich kosztów i wydatków, a także innych uszczerbków poniesionych przez skarżącego w związku z przedłużeniem czasu trwania umowy łączącej strony, natomiast nie dotyczą wynagrodzenia należnego powódce z tytułu wykonywania tej umowy, również w okresie jej przedłużenia. Ocenił, że zasadnie skarżący podniósł, iż dochodzone przez niego koszty utrzymania zaplecza, utrzymania przejazdów i objazdów budowy oraz monitoringu szkód górniczych nie zostały objęte wyłączeniem umownym.

Nie stanowiły one bowiem, jego zdaniem, dodatkowych kosztów poniesionych przez powódkę z uwagi na przedłużenie czasu trwania umowy, a wynagrodzenie należne powodowi z tytułu wykonywania umowy. Wyraził pogląd, że koszty te zostały określone w umowie łączącej strony w formie miesięcznego ryczałtu należnego wykonawcy z tytułu wykonywanych robót. Odwołał się przy tym do postanowień klauzuli 1.1.5.7. OWU, według której roboty polegające na utrzymaniu zaplecza, utrzymaniu przejazdów i objazdów budowy oraz monitorowaniu szkód górniczych stanowiły roboty tymczasowe, które zostały określone jako "wszystkie tymczasowe roboty wszelkiego rodzaju (inne niż sprzęt wykonawcy) potrzebne na placu budowy do realizacji i ukończenia robót stałych oraz usunięcia wszelkich wad".

Jego zdaniem, zasadnie w tym zakresie skarżąca podniosła, że wskazane roboty ujęte zostały w kosztorysie ofertowym, zaś wynagrodzenie za ich wykonanie ustalone zostało w formie ryczałtowej za każdy miesiąc wykonanych prac. Wyraził zapatrywanie, że przyjęta w kosztorysie ofertowym forma rozliczenia wskazywała w tym zakresie na obmiarowy charakter tego wynagrodzenia, przy czym jednostką rozliczeniową przy ustalonych cenach jednostkowych był okres czasu wykonywania tych robót ustalony w miesiącach. Wskazał, że w sprawie nie było sporne, że roboty polegające na utrzymaniu zaplecza, utrzymaniu przejazdów i objazdów budowy oraz monitorowaniu szkód górniczych były przez powódkę wykonywane również w okresie przedłużenia realizacji umowy na mocy zawartych przez strony aneksów nr 2 i 3. Nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego, że wynagrodzenie za te roboty zostało wyłączone umownie przez strony, gdyż z treści zawartych aneksów nr 2 i 3 nie wynika, iż za te roboty wykonywane przez wykonawcę w okresie przedłużenia umowy, wynagrodzenie mu nie przysługuje, tudzież przysługuje mu w mniejszym wymiarze.

Ustalając wysokość należnego powodowi wynagrodzenia z tytułu wykonania robót tymczasowych polegających na utrzymaniu zaplecza, utrzymaniu przejazdów i objazdów budowy oraz monitorowaniu szkód górniczych w okresie przedłużenia umowy, na mocy aneksów nr 2 i 3, Sąd Apelacyjny dokonał jego wyliczenia. Stwierdził, że zgodnie z aneksami nr 2 i 3 wydłużono termin realizacji umowy do dnia 15 lipca 2010 r., czyli łącznie o 137 dni, zauważając, iż w obydwu aneksach wyraźnie zastrzeżono, że przedłużenie wykonania umowy nie obejmuje tak zwanego okresu zimowego, to jest okresu od dnia 15 grudnia 2009 r. do dnia 15 marca 2010 r. W efekcie przyjął, że faktyczny czas przedłużenia realizacji kontraktu obejmował okres 4,5 miesiąca - to jest okres od dnia 1 do 14 grudnia 2009 r. oraz okres od 16 marca 2010 r. do dnia 15 lipca 2010 r. Zważywszy, że strona powodowa domagała się w tej sprawie wynagrodzenia za wskazane powyżej roboty tymczasowe za okres przedłużenia wykonania umowy na podstawie aneksów nr 2 i 3, należne jej wynagrodzenie obejmuje okres przedłużenia ustalony tymi aneksami, to jest okres 4,5 miesiąca.

Ustalił, że w wypadku robót polegających na utrzymaniu zaplecza wykonawcy, ryczałtowo określone wynagrodzenie miesięczne powódki wynosiło kwotę 482 841,79 zł netto + 22% VAT, a więc kwotę brutto 589 066,98 zł. Pomnożenie tej kwoty przez 4,5 miesiąca daje łączną należność w wysokości 2 650 801.42 zł. W wypadku robót tymczasowych polegających na utrzymywaniu przejazdów i objazdów kwota ryczałtowo określona w kosztorysie ofertowym za miesiąc wykonywania robót wynosiła 31 778,42 zł netto + 22% VAT, a więc kwotę 38 769,67 zł. Uwzględniając czas wykonywania tych robót w okresie przedłużenia, to jest 4,5 miesiąca, dało to ostatecznie kwotę 174 463,51 zł. Analogicznie w wypadku robót polegających na monitoringu szkód górniczych, stwierdził, ze miesięczny ryczałt ustalony w kosztorysie wynosił 12 944,82 zł netto + 22% VAT, a więc kwotę 15 792,68 zł. Uwzględniwszy czas wykonywania robót (4,5 miesiąca) należność z tego tytułu wynosiła kwotę 71 067,06 zł. Sąd Apelacyjny wyliczył także odsetki ustawowe z tytułu opóźnienia, od tego roszczenia z tytułu kosztów utrzymania zaplecza powódki, kosztów utrzymania przejazdów i objazdów i kosztów monitoringu szkód górniczych kapitalizując je zgodnie z żądaniem na dzień wniesienia pozwu w tej sprawie na łączną kwotę 16 238.77 zł. Z tego względu, zasądził powódce łącznie kwotę 3 558 141,63 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 kwietnia 2012 r.

Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. złożyły obie strony.

Strona powodowa w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach zarzuciła w ramach naruszenia przepisów postępowania art. 382 k.p.c. oraz art. 378 w zw. z art. 382, art. 385 oraz art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej zaskarżonego wyroku i zaniechanie dokonania oceny i odniesienia się do istotnych zarzutów apelacji. W ramach naruszenia przepisów prawa materialnego zarzuciła naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c. i art. 471 k.c. przez ich niezastosowanie, art. 473 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 472 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, art. 471 k.c. w zw. z art. 473 § 1 i 2 k.c. w zw. z § 6 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2006 roku w sprawie szczegółowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budżetu państwa (Dz.U. Nr 120, poz. 831) przez jego niewłaściwe zastosowanie, art. 361 § 1 i 2 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i art. 415 k.c. w związku z art. 416 k.c., 429 k.c., 430 k.c. oraz 443 k.c. przez ich niezastosowanie. Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kosztów utrzymania zaplecza wykonawcy, utrzymania objazdów i przejazdów w okresie budowy oraz monitoringu szkód górniczych za okres od dnia 15 grudnia 2009 r. do dnia 15 marca 2010 r. wraz z odsetkami oraz uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w pozostałej części i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Pozwany Skarb Państwa w skardze kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z klauzulami 1.9, 2.1 oraz 19.1, 19.4 i 8.4 OWK, kosztorysem ofertowym (Tom 4.1 Dział Ogólny, poz. 9, 13 i 16), specyfikacją istotnych warunków zamówienia (STWiORB DM.00.00.00) oraz w zw. z treścią aneksu nr 2 i aneksu nr 3 do Umowy z dnia 30 maja 2008 r., poprzez niewłaściwe zastosowanie i dokonanie błędnej wykładni oświadczeń woli stron oraz art. 471 k.c. i 481 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i zasądzenie na rzecz powoda tytułem naprawienia szkody wynagrodzenia składającego się z kosztów wskazanych w pozycjach 9, 13 i 16 kosztorysu ofertowego. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części, tj. w punkcie II i przekazanie sprawy w tej części do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w W., ewentualnie o jego uchylenie w zaskarżonym zakresie i oddalenie apelacji również, co do kwoty 3 558 141,63 zł wraz z odsetkami